اسیدسپمه‌ک‌

اسیدسپمه‌ک‌دن سومورولمه‌گه گئدن یول:

بو گونلر دئیه‌سن اسید سپمه‌ک توپلومدا بیر چوخوندا بؤیوک بیر قورخولار یارالدیب اونون یانی سیرا بیر چوخ تپگی‌لره شاهید اولدوق؛ بیر چوخو اونا قارشی چیخدی، بیر چوخو اعتیراض اولاراق آکسیالارا قوشولوب اینسانین ایلکین حاقلارینین بیریسی اولان اؤزگورلوغون پوزولماسینا اعتیراض ائتدیرلر، بیر چوخو اللرینده اولان آراجلارین گوجویله بو چیرکین ایشه قارشی چیخدیرلار و اؤز دوشونجه‌لرین یازیب یایدیرلار، قادین حاقلاری دارتیشیلدی، اونلارین معروض قالدیقلاری ظولوملر یئنی‌دن جانلاندی آنجاق بیر سیرالارینادا لوقالانماق، دوزسوزلانماق و دبه‌ک‌لنمه‌کلرینه یئنی یول و یئنی پیلان کیمی اولدو؛ دئمک توپلودا ائتکی بیراخان بیر سیاسال داورانیشا و اوندان سیاسال یارارلانماغا ندن اولدوغونو آچیقجاسینا گؤردوک.

باشقا سؤزله دئسه‌ک، ایرانین سون ایللرده سیاسی آلانیندا گیزلیجه  اوز وئرن گوجه یییه‌لنمه‌ک ساواشلاری گئت گئده یوخاری سیاسال گوج قاتمانینین ایچ قاتیندان آشاغی قاتمانا گیریب اؤزونو گؤسترمه‌سی آچیقجاسینا اورتایا چیخدی ؛ بو اولای بیر ته‌هر دنگه‌لری پوزماق و بولانمیش سودان بالیق توتماق کیمی آلینیر و داها قوطوبلاشمیش ایدولوژی و باخیش یوخاریداکیلاردان، یانداشلارینا یانسینماغین به‌لیرتیر و بو او دئمک دیر کی بیزه بوندان بئله بئلنچی اولایلاری گؤرمه‌ک چوخ‌دا ایراق گلمه‌مه‌لی دیر.

بو آرادا مئدیا یئنه اؤز گوجونو یئته‌ری قده‌ر تبوتلادی، اولدوقجا ایزله‌ییجی‌لرینده ائتکیله‌ییجی ائتکی‌لر بیراخدی؛ منجه بو ایش تام بیر سیاسی اولای اولاراق، سیاسی دنگه‌لری پوزماق ایسته‌ین بیر سیرالارینین وریندن تام پیلانلانمیش شکیلده اورتایا چیخدی. بو آرادا یئنی بیر چوخو دئمک یارانمیش دالغالاردان گؤزلجه‌سینه یارارلاندیرلار و توپلومون یوغون قیسمی‌نین مئدیانین قولو اولدوقلارینی ثبوتلادیرلار!
تام دوغرودور کی بئلنچی بیر  چیرکین ایش اینسانسال داورانیشلارین دیشیندا یئر آلیر و هر بیر اینسانین وریندن قینانمالی دیر آنجاق همین گونلرده خبرلرین سیراسیندا چوخ اؤنملی و دیققت چکیجی بیر خبرده یئر المیشدیر آنجاق هئچ بیر تپگی هئچ کیمسه‌نین وریندن اولماییب تام دهشه‌تیله یئنه سس‌سیزه آلیندی، نده‌نینین ‌ده یوغون قیسمی یئنه مئدیایا قاییدیر، بئله‌جه کی مئدیا یؤنه‌تیجی‌لری ایسته‌دیکلری  آماجلار و بلکه‌ او اولایدان باشقا آلینتی‌لاری ایسته‌میرمیش‌لر بو اوزدن سس‌سیزه آلماق لاب دوغرو بیر سئچه‌نه‌ک اولا بیله‌ردی.
سون گونلرده بئله بیر خبر گئتدی: اهوازدا بیرجه یاغیشیلا 1000 نفر خسته‌خانالارا گئتمه‌ک زوروندا قالدیرلار؛ یانی تام بیر چئوره‌فلاکتی یاشانیر او یئرلرده آنجاق کیمسه بو قونویا توخونماق‌دا ایسته‌مه‌دی، بلکه نئچه‌ندنه گؤره کی بو یازیدا دانیشماغا و سیرالاماغا یئر اولمایا؛ سادجه بیر وورغولاما و اوخویوجونون بئینینده بیر سووال ایشاره‌تی‌نین یارانماسی یئته‌ر.
بوردا بلکه اسید سَپیرلر ، آنجاق اوردا گؤیدن اسید یاغیر، بیز یاغیش یاغاندا سئوینیریک اوردا یاغیش یاغاندا کیمسه ائشیگه چیخمامالی‌دیر، یاغیشین دویغوسون یاشامامالی‌دیر. نه یازیق کی کیمسه‌ اونلارا گؤره آکسیا یولا سالمیر، اعتیراض ائتمیر، اونلارا گلدیکده کیمسه روشنفکر اولمور، دیللر سوسقونلوق توتورلار، دانیشمیرلار ، آنجاق اوتانمازجاسینا اونلارین قارا نفتین ساتیب اونلارا خوزی دئیه ‌بیلیرلر، سیز عرب دئییلسیز دئییرلر ، عرب اولوب‌سوز! سیز دانیشساز دیلینیزی دالینیزدان چیخارداریق . . . بیر تک اومود وئریجی ایشیغلاریدا بئله، اوزلرینه قاپادیبلار !

کئچن گونلر بونولارین دوروملارینین باشقا یؤنون تیکان تپه نین فرماندارینین آغزیندان ائشیتدیک؛ مهدی قهرمانی دئمیشدی: کتدی‌لر یوردلارینین تالانماسینین قارشیسیندا دایانیب بو معدنچی‌لره چالیشماغا ایزین وئرمه‌سه‌لر برق و سولارین قطع ائده‌جه‌ییک ! ؛ بو یعنی بوردا دا همین سومورولمه‌ک پیلانلاری تام هیزیلا اؤنه‌سورولور.
سومورگه‌چی بی ؛ هن سنی دئییرم، سن کی بو دوروملاری گؤروب سس سیز قالیرسان؛ سنده سومورگه‌چی‌لر سیراسیندا یئر آلیرسان؛ نیه کی بو میللتین بوقدر مظلوم اولدوقلارینی گؤروب جینقیریندا چیخماییر بیله. بوگون بیر چوخلاری  "هل من ناس ینصرونی"-نی باغیریرلار! سادجه  اؤزگور دوشونجه، و اؤزگور اینسانلار گره‌کیر کی بو سسی ائشیدیب "لبیک" هاراییلا اونلاری جاوابلایالار !

حامید مورسلی ؛ قیروو آیی‌نین ایکی‌سی- 1393

قارا باسدی

قارا باسدی  /  ح . م

گؤزلریمی آچا بیلمیرم، سانکی قارا لچه‌ک‌لی "خالاسی‌آغزی‌پوخلو" کیرپیکلریمین اوستونده باغداشین قوروب. گؤزلریم آچیلماسین دئیه یئته‌ری قده‌ر گؤزلریمی اووچالاییب آغیرلیغین سالیر ائله‌بیل. اؤزومو اؤلومله دیریلیگین اؤرتاسیندا حیس ائدیرم. هئچ بیلیمرم یوخودایام یوخسا اویاغام. دونیا باشیما فیرلانیر؛ باشیمین اوستونو قارا بولوتلار چولغالاییرلار. کوللوکده چؤنبه‌لمیش یئتیم اوشاغی کیمی اؤزومو بیر اوجا بویلو دووارین اؤنونده دویورام.

بیرآن صحنه ده‌ییشیلیر. قارا بولوتلاردان آغ-آپباغ قار یاغماغا باشلاییر. یئنه منده گووه‌ن یارانیب اومودله‌نیرم. گؤزلریمین اوزیندن او چیرکینین گئتمه‌سینی حیس ائدیرم. گؤزلری آچماغا چالیشیرام؛ سول گؤزومو مورگوله‌یه‌ن بیریسی تک یاریمچیلیق اولموش اولسادا آچماق ایسته‌ییرم.

بیرآن آشپازخانادان سومورجونون (هود) ایشه‌دوشمه‌ک سسیله اؤزومو یئنه قاراباسمیش‌لار کیمی قارانلیغینین سونو بللی اولمایان بیر صحرادا دویورام. دؤرد دؤوره‌مده هوندور فیرتینالارین منه ساری گلدیکلرینی گؤرورم ! قاچماغا باشلییرام ؛ اؤزومو فیرتینانین آغزیندان قورتاریم دئیه تام قارانلیغین اورتاسینا تپلیرم. گؤزلریمین یومولو اولدوغونا باخمیاراق سوموروجونون سسی، هؤویشنه وئریجی بیر متن موسیقی‌سی کیمی هله ده کی وار قولاقلاریمدادیرلار.

بیرآن آنام سوموروجونو سؤندورور؛ یئنه دئیه‌سن اؤز الیمده اولمایاراق سول گؤزومو آچیب آچمامیش کیمی اولورام . ساغ قولوم آلتیمدا قالدیغینا گؤره کئریدیغینی دریندن دویورام ، اونون کئریمه‌سینه انگل اولوم دئیه قیچلاریمی اوزادیب  دابانلاریمی سؤنوب-سؤنمه‌میش کیمی اولان پونجا دایاییب الیمی زوران-گوجه‌ن آلتیمدان چیخاردیب سول بؤیروم اوستده چؤنوب یئنه گؤزلریمی یومورام.

لیم-لیم یانماقدا اولان پونجون سیجاقلیغینی(ایستیسینی) حیس ائدیرم، یاغی اریه‌ن بیریسی کیمی دابانلاریمی داها سیخ  اولاراق پونجا داییریرام. ایچیمدن بو دویغونو چوخ سئویرم. سیجاقلیق چوخالدیقجا اؤزومو فیرتینانین آغزیندان قؤپموش بیر یانار‌داغین (ولقان؛ آتش‌فشان) پوسکورتوسونون اؤزه‌رینده دویورام.

هر یئر قارالیر؛ دابانلاریمین یاندیقلاری سانکی سوموکلریمه بیر چوالدوز سوخورلار، ایکی قیچیمی‌دا آنیندا پونجون اوزه‌ریندن اوزوره‌م.

یاریم اویاق- دابانلاریمین سیزیلتیسینی دوشونه‌رک " مئساژین وار" سسی‌ایله ایکی گؤزلریمی‌ده آچیب؛ هوزمویلن (توولو) جئب‌تئلئفونوما ساری چؤنورم. الیم موبایلیما ساری گئده‌رک، اؤز اؤزومه دئییرم، به پیسلیک توتمیاسان هارداسان به ، آخ منی قارا باسدی سنسیزلیکدن.
 مئساژی اوخوماغا باشلییرام:

" سئوگی گؤزومدن دوشدو ؛ سن گؤزومدن دوشه‌ن زامان"

ایستر ایسته‌مز, سانکی هئچ اؤز الیمده دئییل، تئز گؤزلریمی یومورام ؛ قاراباسدیم یوخوسون گؤرمه‌ک ایستیرم ؛ آنجاق هر یئر داها ، سادجه قارانلیقدیر ، سینیرسیز بیر قارانلیق !

خزل آیی‌نین26-سی 1393

اذان سسی

Gecələr , Gecələr, Gecələr
Gecələr gündüzlərə boyludurlar
qaranlıq gecəmdən 
Gündüz kimi doğ
məni bağrına bas 
Əzan səsində!
dodağlarınla sevgivin dadın, 
mənə dadızdır !
və əlimdən yapış gəzdir sevişdiğimiz dağlarda.
sonra axar sular qırağında 
mənə Ayətülkürsü oxuyub
boyuma oxşa, 
məni suda olan ördəklərin ağzına tapışır !
oğru sürücülərə de, 
məni azdırsınlar başqa şəhərdə.
və sən mənilə sağollaşmamış 
özünü ruzğara tapışır !
son nəfəsinə dək səni məndən alıb 
başqa mənzillərə misafir edsin diyə ! 
sənə birdaha qovuşduğumda
Savçı Xızırı li şalvarımın dal cibinə qoyub
Var Oluş suyunu 
ağız pinarından dadıb
səninlə birlikdə Əbədiyətə qovuşacıyam !

***************************

گئجه‌لر،گئجه‌لر، گئجه‌لر 
گئجه‌لر گوندوزلره بویلودورلار 
قارانلیق گئجمدن
گوندوز کیمی دوغ 
منی باغرینا باس
اذان سسینده! 
دوداغلارینلا سئوگیوین دادین،
منه دادیزدیر ! 
و الیمدن یاپیش گزدیر سئویشدیغیمیز داغلاردا. 
سونرا آخار سولار قیراغیندا
منه آیت والکورسو اوخویوب 
بویوما اوخشا،
منی سودا اولان اؤردکلرین آغزینا تاپیشیر ! 
اوغرو سوروجولره دئ،
منی آزدیرسینلار باشقا شهرده. 
و سن منیله ساغوللاشمامیش
اؤزونو روزغارا تاپیشیر ! 
سون نفه‌سینه دک سنی مندن آلیب
باشقا منزیللره میسافیر ائدسین دییه !
سنه بیرداها قوووشدوغومدا 
ساوچی خیضیری لی شالواریمین دال جیبینه قویوب 
وار اولوش سویونو
آغیز پیناریندان دادیب 
سنینله بیرلیکده ابدییته قوووشاجییام

13/07/93

اؤن گؤروش‌لریم

سون دوروملارا باخاراق اؤن گؤروشلریم (پیشگویی‌لریم) grin ifade simgesi (نوستوراداموس اولموشام) بلکه بیر قورخولو سینمایی فیلیم کیمی اولا ، آنجاق دا بوندان آرتیق قورخوسون آلا بیلمزدیم ! یوخسا چوخ دا دهشتلی اولا بیله‌ردی tongue ifade simgesi
-------------------------------------------------
1- تورکیه کوردلریلن آغیر وضعیتده ساواشا گیره‌جک ؛ اؤلومونه یا قالیمینا ساواشاجاق!
2- بشار اسد داغیلاجاق !
3- آمریکا و باتی اؤلکه‌لری آری یوواسی (لانه زنبور) آدلی سیاست ایله نئچه آماجا ال تاپاجاقلار؛ اؤز یوردلاریندا تمل سورونلاری، آشیری درجه‌ده اولان ایسلامچیلارین الیندن قورتولموش اولاجاقلارین بو ساواشلاریلان تضمین ائده‌جک‌لرین ساندیغیندا یانیلدیقلارینین درینده فرقینده قالاجاقلار.
4- ایران، عربیستان و ایسراییل ایله؛ آیدین ساواش‌ یوخ، بلکه الینده اولان سون ایللرده یاراتدیغی چته‌لرین گوجویله اینتیحار اویونو و اونلارین کؤکلرین قازدیرماق پیلانینا گیره‌جک !
5- ایسراییل ایرانلا ساواشماق زوروندا قالیب بوتون لابی‌لریله ایرانلا آچیق آیدین ساواشا گیره‌جک !
6- بئله‌لیکله اورتا دوغودان اوچونجو دونیا ساواشی آچیق آیدین باشلاناجاق ! 
7- بوگونه کیمی ائشیکدن باخیب ساواشا تئز صادیر ائدنلرده بو اودون توستوسوندن اوزاق قالمیاجاقلار ! 
8- بلکه ایران یا بلکه ایسراییل طرفیندن اتم بومباسیلا بو ساواش سونا چاتمیش اولاجاق ! frown ifade simgesi
9- بو دفعه میللت قوزو کیمی بیر بیرینین یانیندا یاشاماغا باشلیاجاقلار!
10- ایلده مراسیملر توتاجاقلار و بو اولایلاری ائلیشدیریب، آتا بابالاری(بیزلره) لعنت اوخویاجاقلار
11- ساواش؛ سؤیوش؛ اؤلدورمه‌ک؛ نیفرت؛ زوراکیلیق؛ آیریشماقلیق؛ یالان؛ کین؛و بونلارا تای سؤزلری سؤزلوکلردن سیله‌جک‌لر
12- اینسان اولوب باشقا اینسانلاری اینسان کیمی گؤرمه‌یی باجاراجاق‌لار ! آنجاق نه یازیق کی چوخ گئج اولاجاق اوزامان ! 
کئشکه بوگونکو داورانیشلاریمیزین آغیر بدلینی اؤده‌مه‌میش بیر بیریمیزی اولدوغوموز کیمی آنیب، بیر بؤیوک فاجیعه‌نین قاباغین آلاق ! 
آنجاق نه یازیق کی هئچ بیر گوج داها بو گلیشمه‌لرین قاباغین آلابیله‌جک گوجونه مالیک دئییل !

باتی آذربایجان دا ساوادسیزلیق

نئچه گون اؤنجه اؤتری باخیشدا اورمیه کانالیندا مسئولارین بیری‌سی‌نین، دونیالیق "اؤیره‌تیم و ائیتیم" گونو حاقیندا دانیشیقلاری ایلگیمی چکدی؛ همین دانیشمان‌-ین دئدیکلرین قایناق گتیره‌ره‌ک باتی آذربایجان‌دا : 
267 مین نفریمیز کؤکدن یازیب اوخویا بیلمه‌ییرلر ! 
29 مین نفرین اوشاقلاری مدرسه‌لرده اؤیرنجی اولاراق دئمه‌ک اولار اؤزلری موطلق ساوادسیزدیرلار ! 
اینقیلابدان اؤنجه ساوادسیزلیق اؤلکه‌نین (ایرانین) اورتالامالاریندان 11 قات یوخاریمیش ! آنجاق بوگون ایسه 5.5 قات یوخاریدادیر !!!
و بیر سورو بونلارا تای بو ساحه‌ده دهشتلی دوروملاریمیزی یانسیدان بیلگی‌لر ! 
هله بو دهشتلی بیلگی‌لره یونسکونون بو یاساسینی کی علی بی جباری گؤزل قوشوق شکیلینه سالیبدیرلار، آرتیرساق، بو قونودا دا دوروملاریمیزین داها دارماداغین اولدوغو دریندن گؤزه چارپاجاق :

" یونئسکو یازدیغی یاسا فریاددیر/ کیم اؤز دیلین یازانمیر بی‌سواددیر"

----------------------------------------------------------------------

ی. س 1: باشقا اوستانلاریمیزین دوروملاری، باتی آذربایجان‌دان چوخ دا یاخشی دئییل !

ی. س 2: گوزاریشده بیر قوجا کیشی‌نین سؤزو منی چوخ فیکیره دالدیردی: " بالا بیز کور قوش کیمی‌-ییق دا " frown ifade simgesi

ی. س 3: مدرسه‌لر آچیلیر آنجاق هله‌ده کی وار، بیزیم دیلیمیزه چه‌کیل اویانا دا دئیه‌ن یوخدور؛ دئیه‌سن بو ایل‌ ده دیلسیز قالماغیمیزا ، دیلیمیزی ائویمیزده بیراخماغیمیزا، اؤزگه‌لرین دیلینه قوللوقچو اولماغیمیزا آلیشمالییق !

ا. ی: شکیل‌ده اولان سؤز اینسان حاقلارینین تمل‌لریندن بیریسینی وورغولاییر !

شیخ محمد خیابانی

بوگون تاریخ صحیفه‌لرینده شئیخ محمد خیابانی‌نین شهادتی‌نین ایل دؤنومونه آداقلانیب.

محمد خیابانی 1259-جی گونش ایلینده گونئین (شبسترین) خامنه آدلی کندینده آنادان اولدو. ایلکین تحصیلاتی آلدیغیندان سونرا فقه و نجوم کیمی بیلگیلری ابولحسن انگجی و میرزا عبدالعلی دن اؤیرنمه‌یه باشلاییب سونرا اؤیرتمه‌نلیگه مشغول اولدو.
گونش ایلینین 1285 ایلینده مشروطه حرکاتینین اوغورا ساری یاناشمالاریلا بیرگه شئیخ محمد خیابانی‌نین ده یاشامیندا درین ائتکی‌لر بیراخیب اونو یئنی بیر آشامایا سوره‌کله‌دی. همین دؤورده تبریزین حیصارلانماسیندا اونون مودافیعه‌سینده درین روللار اوینادی .همین او دؤنه‌ده ایران آدلانان اؤلکه‌نین دوروملاری روسیا ، انگیلیستان و آلمانیا کیمی اؤلکه‌لرین موداخیله‌سیله چوخ پوزقون و دارماداغین ایدی.
محمد علی شاهین تاختدان دوشمه‌سیله یاناشی شئیخ محمد خیابانی 30 یاشیندا آذربایجان ایالتینین نوماینده‌سی کیمی مجلس شورای میللی‌یه یول تاپدی. ایکینجی مجلیس‌ده روسیانین اولتیماتومونا قارشی چیخدی و اینگیلیستانلا وثوق الدوله آراسیندا اولان سؤمورگه‌چی 1919 آدلی قراردادلا موباریزه‌یه باشلادی. ایراندا اولان سیستئمین بوتون آخسارلیقلارینی دویوب مرکزی حؤکومتین چیخارسیزلیغینا گؤره؛ ایراندا تمل بیر ایچ یاپیلارینین دییشمه‌سینه باشلایب جان آتدی. بوتون سؤمورگه‌چیلیک سیاستینه قارشی ایدی و ائشیکدن گله‌ن اللری قیرماغا چالیشیردی. بو اوزدن قاجار حاکیمیتی 1919 میلادی قراردادین قبول ائتدیگینده، تبریزده قیام ائله‌ییب و آزادیستان آدلی بیر جنبشین تملین قوردو.
 1299-جی گونش ایلینین فروردین آیی‌نین 17سی تبریزین بوتون قوروملار و سازمانلارین اله کئچیدیب شهری الینه آلدی، جمهوری آزادیستان آدلی حؤکومتی 5 آی آیاقدا قالا بیلیب تام گوجویله باسقیلارین قارشیسیندا دیره‌ندی. آنجاق بیر اؤز آداملاری و ایچه‌ریسیندن خیانت اساسیندا مرکزی دئولتین قزاخلاری شهری یئنیدن اله کئچیرده بیلدیلر کی سونونودا آزادیستان قیامی سینیب داغیلدی.
1299-جی گونش ایلینین شهریور آیی‌نین 22-نجی گونونده قزاقلار مخبرالسطنه‌، مشیرالدوله‌نین گؤندردیگی اؤزل شخصین فرمانیلا شئیخ محمد خیابانی‌نی شهادته یئتیریب قیسادا اولسا بیر چالیشقان و دولو آلچاق اوجالی حیاتینا سون قویدولار. تبریزده حمزه آدلی مزارلیقدا تورپاغا تاپیشیریلدی ،آنجاق سونرالار او مزارلیق مکتبه چئویریلدیگینده اؤز عاییله‌سی وریندن تبریزدن تئهرانا کؤچورولدو؛ ایندی ده کی وار ستار خانین مزارینین بیر نئچه مئتیر آرالیغیندا تورپاغا تاپیشیریلیب.آنجاق نه یازیق کی هئچ بوگونده او بؤیوک اینسانین دیه‌ری قدر ارزیش وئریلمیر و بوگون اولان مزارینادا هر بیر یؤنویله سایقیسیزلیق ائدیرلر ! 

* آرتیرمالی بو کی شئیخ محمد خیابانی اؤزون ایسلامچی بیر دئموکرات تانیملادیردی.

  22 شهریور 93

خود سانسوری

"خود سانسوری" یا " ایچ اؤرت باسدیری"-نین نه‌دن‌لری؟ / حامید مورسلی

************************************************

سیز سانال اورتاملاردا، هارا کیمی اؤز دوشوندوکلرینیزدن دیفاع ائده‌رسینیز ؟

اؤز ماراقلارینیزلا کیمسه‌نین یوروملارینا قارشی اولوب دارتیشمایا گیرمه‌یه کؤنوللو اولارسینیز یوخسا یوخ ؟

بئلنچی بیر دارتیشمالاردا اؤزوونوزه ساووندوغونوز قونودان قیراقدا، قیرمیزی سینیرلار تانیملایارسینیز یوخسا یوخ ؟

یوروملارینیزی اؤز دوشوندوکلرینیزین اساسیلا یازارسینیز یوخسا باشقا نه‌دن‌لردن‌ده ائتکیله‌نه‌ره‌ک ؛ اونلارین زوروندا قالیبان یورومونوزو اؤزونوز ایسته‌مه‌دیگینیز کیمی بَلیرترسینیز ؟
و بیر سورو بونلارا تای سورولار ! . . .

اینگیلتره‌نین ایندیپئندئنت آدلی، آدلیم گونده‌لیک درگیسینده چاپ اولموش بیر راپورا گؤره بوتون سانال اورتاملاردا آکتیو اولان اویه‌لر، اؤزلری بیله‌ره‌ک، اؤزلرین و دوشونجه‌لرین اؤرت باسدیر ائدیرلر؛ باشقا آنلامدا دئدیکده بیر چوخو اؤزلرین سانسور ائدیب، دئمک "خود سانسوری"یه معروض قالیرلار!
2013-جی ایلده آمریکادا ائدوارد اسنودئن‌-ین حاقیندا بیر آراشدیرماجی مرکزین آراشدیردیغی یوروملاماسینا گؤره، بیرحالدا کی اوندا 1801 نفر 18 یاشیندان یوخاری ایشتیراک ائتمیشدیرلر؛ آلینمیش یوروملارادا ، 44 فاییز اسنودئن‌-ین ایشینین آمریکا اؤلکه‌سینه قارشی اولدوغو بیر ایش اولدوغون وورغولامیشدیرلار؛ آنجاق قارشی طرفدن ایسه 49 فاییزین وریندن بو ایشین آمریکانین خئیرینه اولدوغون بیلیندیرمیشدیر. دئمه‌ک اولار بو سونوجلار تام بیر قوطوبلاشمیش دوروم و آتموسفئردن خبر وئریر!

بو اساسدا بیر اؤتری باخیشدا بوتون‌ده اولماسا بیله یوروملارین بیر چوخو اورتاقلیق اوزره یوروملانیرلار، ائله‌جه‌ کی یوروم یازان بیرئی(فرد)، اورتاق دوشونجه‌ده اولدوغون دویاندان سونرا ماراغی یوروم یازماغا 91 دفعه آرتیر !

" حؤوصله‌م یوخدو؛ بوشلا بابا؛ گووه‌نلی اولماز بئله یازسام؛ ائششک گتیر معرکه داشیرا باشیم آغریمیر؛ کسینلیکله آیری آماجی وار بونو سورماقدان؛ قورخولو باش سلامت اولار" و ... لره تای نه‌دن‌لری بئینینه گتیریب دارتیشابیله‌جه‌ک، ساوونا بیله‌جه‌یی قونولارین اوستوندن راحاتجاسینا کئچیب اؤنمسه‌مه‌ییر!

بوگونکو یوزومسال و هرمونوتیکال آراشدیرمالار و اینجه‌له‌مه‌لرده ،هله باشقا باشقا آلینتیلاری نظره آلماییب بیر قیراغا بیراخساق یئنه بو قونو آغیر و حاشیه‌لی بیر قونودور. هله بیر آتدیم گئریه گؤتوروب اؤز میللی مسئله‌لر و قونولاریمیزا گلدیغیمیزده بو خود سانسوری بللی ندن و آخسارلیقلاریمیزا گؤره داها آرتیق گؤزه چارپیر، چوخلاری اؤز کؤنوللرینه رغمن باشقا جوره داورانماق زوروندا قالیرلار ، چوخلاری اؤزلرین باشقا اؤرتولر آلتیندا گیزله‌دیرلر ؛ هر بیر مسئله ده " گووه‌ن، دوغرولوق، باشقا آنلاملاردا آلینماماسین، کیمسه‌یه توخونماسین، سؤز ایسته‌دیگی آنلامین چاتدیرا بیلسین " و بونلارا تای باشقا یوروملاری نظره آلدیقدا، دئمه‌ک سؤزو گئدن بیرئی (فرد) داها آرتیق خود سانسوری قویوسونا دوشمه‌ک زوروندا قالیر !

20 شهریور 93

دریاچه اورمیه

آخرین وضعیت دریاچه اورمیه:

منابع اصلی تغذیه کننده دریاچه اورمیه رودخانه های دائمی ، فصلی و سیلابی حوزه آبریز دریاچه بودند ازجمله جیغاتی ، ته‌توو، آجی چای، شهر چای، نازلی چای، صوفو چای و ... که سفر‌ها و منابع زیرزمینی نیز بر این آمار افزون می‌شد.

سهم حوزه آبریز برای دریاچه به تفکیک استانهای هم جوار: آذربایجان غربی 53 % ؛ آذربایجان شرقی 15% و کردستان 32% می‌باشد.

طی سالهای گذشته اکثرا استانهای کردستان و آذربایجان شرقی در ارائه حق آبه دریاچه کوتاهی کرده‌اند.

دریاچه دارای مساحت: 5800km2 و در برخی مناطق دارای عمق 16 متر بود؛ به طور متوسط دارای عمق 4.5 متر که حجم 31000 متر مکعب را تشکیل می‌داد.

بیش از 40 سد بسیار مهم مانع اصلی ورود 5.5 متر مکبی آب به دریاچه شدند. طبق امار رسمی 24 هزار حلقه چاه عمیق و هزاران چاه سطحی غیر مجاز در اطراف دریاچه وجود دارد. و بر طبق آمار غیر رسمی این عدد به بیش از 100 هزار حلقه چاه غیرمجاز در حوزه آبریز دریاچه اورمیه می‌رسد.

کشاورزی منطقه اکثرا سنتی و به صورت غرق‌آبی است که باعث هدر رفت بیش از 90% آب مصرفی می‌گردد.

تاثیر رطوبت ناشی از تبخیر آب از سطح دریاچه در تعادل دمایی هوای منطقه و تاثیر مستقیم بر اکولوژی، کشاورزی و دامپروری منطقه حائز اهمیت بود.

طی 15 سال گذشته بیش از 93% کل حجم آبی دریاچه خشک شده است؛ میزان نمک محلول به بیش از 400 گرم بر لیتر آب می‌رسد. تقریبا نزدیک 90 درصد گونه های جانوری منحصر به فرد دریاچه از جمله آرتیمیا از بین رفته‌اند.

و ...

با توجه به تجربه آرال و رودخانه‌های سیحون و جیحون و پروژه عظیم پنبه در ترکمنستان و قزاقستان تغییرات انسانی- زیست محیطی در اینجا نیز به وضوح مشخص است؛ چرخه‌ی طبیعی طبیعت با دستکاری انسان به هم خورده است؛ سد سازی های بی رویه، تغییر مسیر سیلاب ها و رودهای موسمی، پروژه‌ی بدون بررسی دقیق علمی جاده بین شهری تبریز - اورمیه، عدم مدیریت صحیح عوامل انسانی، برنامه‌ریزی های غلط سیاسی و اقتصادی و... باعث: تابستانهای گرم و خشک زمستانهای سرد و خشک از نشانه های بارز تغیرات شدید اقلیمی در نبود دریاچه اورمیه شده اند. گسترش نمک با مساعدت باد منجر به نابودی ته مانده کشاورزی منطقه خواهد شد، بیماری های پوستی تنفسی به مراتب افزایش خواهد یافت؛ چرخه‌ی طبیعی به هم خواهد خورد. جان بیش از 15-20 میلیون سکنه اطراف دریاچه در خطر و حالت هشدار صد درصدی قرار دارد.

نکته بسیار مهم و حائز اهمیت اینکه این منطقه پرجمعیت ترین منطقه کشور را شامل می‌شود و واحد تراکم بر سطح آن بالاست که به سرعت با تغییرات اقلیمی بسیاری مجبور به مهاجرت از خانه و کاشانه خود خواهند شد و منطقه تبدیل به مهاجرخیزترین منطقه خواهد شد و در مقابل هجوم سیل عظیم مهاجران به سایر مناطق باعث بر هم زدن توازن آن منطقه های از هر لحاظ فرهنکی -سیاسی- اقتصادی - اجتماعی و... خواهند شد.

انگار همین دیروز بود:

روستایمان دارای زمین های آبی و دیم بود ؛ زمینهای آبی از رودخانه "موردو چایی" آبیاری می‌شدند و زمین های دیم جایگاه کاشت محصولات دیم بودند؛ از این و آن زمزمه‌هایی شنیده بودم که می گفتند فلانی در زمین دیم خود چاه کشاورزی کنده و نزدیک 400 اصله درخت سیب کاشته است؛ اصلا باور کردنش ممکن نبود می گفتم مگر در زمین دیم هم می‌شود چاه کند و زمین را آبیاری کرد؟؟ شاید اگر همین چند سال پیش زمانی که همراه پسر عموهای خود در مزرعه مشغول برداشت گندم دیم از زمین خود بودیم به علت کمود آب راهی دریافت آب از همان زمین نمی شدیم باز باورم نمی‌شد که این انسان دوپا چه کارها که نمی‌تواند بکند. آنروز در چند صد متری زمینی که ماها و بسیاری از افراد شبیه ما گندم دیم یا نخود دیم کاشته بودند ولی یکی از همسایه‌های ما با کندن چاه آب، باغ سیب بزرگی را احداث کرده بود انگار لوله آب به دریای بیکران وصل بود ! هر کس از آنجا بازدید می‌کرد وسوسه می‌شد که من نیز می‌توانم چنین چاهی را در زمین خود داشته باشم. بعد از چند سال و بدون نظارت دولت انگار انقلاب عظیمی رخ داده بود همه‌ی زمین های دیم تبدیل به زمین های آبی با منبع تغذیه‌ی چاه شده بودند. هر کس برای خود سوراخی کنده بود و با تمام توان مشغول مکیدین آب لایه های زیرین بود.

آب لایه ها کمتر و کمتر می‌شد و اینچنین بود که بر عمق چاهها افزوده می‌شد. بزگ شدن نهالهای درختان سیب هم به همان نسبت به آب بیشتری نیازمند می‌شدند و از طرفی به علت کمبود زمین دیم شغل افراد از دامپروی کنده و به صورت مطلق کشاورز می‌شدند.

که بالاخره این چپاول ناجوانمردانه رخ نمود و بارقه‌های کم آبی و خشکسالی خود را نشان دادند، همه در باتلاق خود ساخته دست و پا می‌زدند و انگار هر روز به سوی مرگ قدم بر می‌داشتند! شنیده های حاکی از آن بود که دریاچه اورمیه نیز در حال خشک شدن است و اگر آب چاههای آنها خشک هم نشود طوفان نمک ریشه آنها را خواهد خشکاند و ...

 حامد مرسلی ؛ 16 شهریور 93

بیلیم یوردلار

تورکیه، ایران‌-دان بئش قات آرتیق، أن یاخشی بیلیم یوردلارا یییه دیر!

دونیا اوزره لاب سون یاییلمیش أن یاخشی بیلیم یوردلار(دانشگاه) لیسته‌سینه گؤره،۸۰۰ بیلیم یوردون ایچینده ایراندان ساده‌جه ایکی بیلیم یوردونون آدی گؤزوموزه توخونور. تورکیه‌دن ۱۰ و عربیستاندان ایسه (نیز) ۸ بیلیم یوردون بو لیسته‌ده گؤرمه‌ک اولار. بو سیرالامادا آمئریکا ۱۴۷ بیلیم یوردونان بیرینجیلیک موکافاتینا لاییق گؤرونور.
Qs-سیرالاییجی(رده بندی) اینیستیتوسو، سون ۲۰ ایلین ایچه‌ریسینده بیلیم یوردلار و آکادئمیک اؤیره‌تیم اینیستیتولارینین کالیته‌لری اوزره آراشدیرمالار آپاریب، ایللیک سونوجلارینی ساییلان تمللر اوزره لیسته اولاراق آچیقلاییر.ان سون وئردیگی لیسته‌یه باخدیغیمیزدا آمریکا بیرله‌شمیش دئولتلری سون ایللره تای چوخ بؤیوک، گؤزه‌گه‌لیم آرایلا باشقا اؤلکه‌لره گؤره اؤنده یئرله‌شیب بیرینجیلیکده دایانیب‌دیر.۲۰۱۳-جی میلادی ایلین سیرالاماسیندا ، اؤنده گئدن ۲۰ بیلیم یوردون یاریسیندان چوخو آمریکالی و ۶-سی اینگیلتره‌یه عاییددیرلر. ماساچوسئت تئکنولوژی اینیستیتوسو بو سیرالامادا بیرینجی یئرده دایانیر.‌

بؤلگه‌ده صهیونیستی رژیم(ایسرائیل) أن یاخشی بیلیم یوردلارا یییه‌دیر(صاحیب‌دیر)

آمریکا و بیریتانیا سیرایلا ۱۴۷ و ۷۳ دنه ان یاخشی یؤکسه‌ک سویه‌لی اؤیره‌تیم اینیستیتولارا صاحیب دیرلر. RS-ین وئردیگی بیلگی‌لره گؤره آسیادان بو ۸۰۰ اینیستوتون آراسیندا ۲۲۴ بیلیم یوردو گؤزوکور.بو سیرالامادا، سون ۳۰۰ بیلیم یوردو هر بیریسی اللی‌لیک گوروه‌لاردا(گروهای بنجاه تایی) یئر آلیب‌لار.”صنعتی شریف”" بیلیم یوردو ۶۰۱-۶50 آرالیغیندا و تئهران بیلیم یوردو ۶۵۱-۷۰۰ آرالیغیندا یئرله‌شیب‌لر.
ایران بیلیم یوردلارینین دوروملاری(وضعیت) بؤلگه‌ده بو سیرالامادا یئرله‌شن بیلیم‌یوردلاری ایچه‌ریسینده چوخ دوشوندوروجودور.
بو قونودا زومار آیی‌نین ۲۹-و ،ایسنا خبر آژانسی‌، جعفر مهرداد، بؤلگه‌سل(منطقه ای) بیلیم و تئکنولوژیا بیلگی یایان مرکزینین باخانی‌نین یایدیغی بیلگیلرینه گؤره، بؤلگه‌ده تورکیه بئش قات ، عربیستان ایسه ۴ قات ایراندان آرتیق، ان یاخشی بیلیم یوردلارینا اییه‌دیرلر. مئهردادین دئدیکلرینه گؤره بؤلگه‌ده رژیم صهیونیستی عبری اورشلیم(بیت المقدس) آدلی بیلیم یوردو،کئچه‌ن ایله گؤره اوچ آددیم اؤنله‌یه‌رک ۱۳۸ اینجی سیرادا دایانیب‌دیر.

آسیانین أن یاخشی بیلیم یوردولاری

نوفوس سایی‌سینین بؤلومون ان یاخشی بیلیم یوردلار سایی‌سینا باخیب، اینجه‌له‌دیگیمیزده، آدلاری دئدیگیمیز اؤلکه‌لرین داها فرقلری آیدینلانیر.
تورکیه‌نین ۱۰دنه أن یاخشی بیلیم یوردونا یییه اولدوغو باخمایاراق، دئمه‌ک نوفوس سایی‌سی ایراندان بیرآزجا دا آزدیر. عربیستان ایسه ۸ بیلیم یوردویلان بو سیرالانمیش لیسته‌ده، ۲۸میلیون ۵۰۰ مین نفر نفوسا یییه دیر.
ایسراییل ۸۰۰ بیلیم یوردون آراسیندا ۵ بیلیم یوردونا اییه اولاراق ساده‌جه ۸ میلیون ۲۰۰مین نفر نفوسو واردیر.بو اؤلکه‌نین ۳ بیلیم یوردو ایلک ۲۰۰ بیلیم یوردلارینین آرالاریندا یئرله‌شیرلر.آسیالی بیلیم یوردلار آراسیندا سنگاپورون میللی بیلیم یوردو بیرحالدا بیرینجی‌لیکده دایانیب‌دیرکی اولوسال آلانیندا ۲۲-اینجی سیرادا دایانیب دیر. هنگ کنگون بیلیم یوردو و ژاپونون توکیوبیلیم یوردو آسیانین سونراکی سیرالاریندا بیر حالدا دایانیرلار کی اولوسال سیرالاری ۲۸ و ۳۱-اینجیلیکده دایانیبلار.
گونئی کوره آسیانین باشقا اؤلکه‌لریندن‌دیر؛ بئله‌لیکله ژاپن و چین‌دن سونرا لاب چوخ ، ان یاخشی بیلیم یوردلارینا اییه‌دیر. گونئی کوره‌نین بو سیرالامادا ۲۵ بیلیم یوردوندان بیر نئچه‌سی ۵۰ اؤنده یئرله‌شن لیسته‌ده دایانیرلار.
ایرانین شریف و تئهران بیلیم یوردولارینین دوروملارین، یوکسه‌ک اؤیره‌تیم کالیته‌لرینه گؤره، باشقا آسیالی بیلیم یوردلاریلان توتوشدوردوغوموزدا چوخ آشاغا سویه‌ده دایانیرلار.

سای‌سال‌لیغین یایغینلیغی، کالیته‌سل‌لیگه ضرر یئتیریر

ایران‌دا یوکسه‌ک سویه‌لی اؤیره‌تیم، سای‌سل(از لحاظ کمی) آچیسیندان یایغینلانیب؛ آنجاق بوآرادا سوروملولرین دئدیکلرینه گؤره اؤیره‌تیمین کالیته‌سی بو یایغینلیقدان داها گئری‌یه قالیب.
بیلگی‌لر باخانلیغی‌نین (وزارت علومون)وئردیگی بیلگی‌لره دایاناراق ایراندا ۲۵۰۰ بیلیم یوردو و یوکسه‌ک اؤیره‌تیم اینیستیتوسو ثبته یئتیریلیب ائله‌جه کی اونلارین یالنیز ۳۱۸ سایی بو باخانلیغا باغلیدیرلار. ایرانین شهرلرینده، آزاد بیلیم یوردو ۴۰۰ شعبه و پیام‌نور ایسه ۵۷۰ شعبه‌یه یییه‌دیر.
وورغولامالی‌ییق ایراندا یوکسه‌ک لیسانسین تئزلری‌نین آلیش وئریشی آچیق آیدینجاسینا یاییقیندیر ائله‌جه کی تئهران بیلیم یوردونون اؤنونده ده بئله بو ایش رئکلام اولوب اؤیرنجی‌لر وریندن قارشیلانیر.

دویچه‌وله

چئویرن حامد مرسلی

قایناق: http://bilimsesi.com/?p=8622

اورمو گؤلو

نئچه گون اؤنجه دیرلی دوستلاریمین بیریسیله دانیشیردیم؛ دئییردی بینابدا ایداره‌لرین بیرینده ایشیم واریدی بو اوزدن ماشینیمی تبریز یولو خیاوانیندا پارک ائله‌ییب ایشلریمی یئربه‌یئر ائتمه‌یه ساری یوللاندیم. ایکی ساعات اولوب اولمامیشدی ماشینیما ساری دؤندوم؛ آنجاق چوخ شاشیرتیجی بیر صحنه‌ایله قارشیلاشدیم؛ ماشینیمین اوستونه ائله بیل ایکی کیلووا یاخین تورپاغی تام قصد اوزوندن جالامیشدیرلار. ماشینیمین هر یئری ائله بیل بیر ته‌هر قورو اهه‌نگ-لی (آهک) تورپاغا بیله‌نمیشدی.نئچه دیقه سادجه اؤز ماشینیما باخیردیم و تام ایراده‌سیز اولاراق بیر بالاجا میرتی توتموش اوشاق آختاریدیم، اؤز نظریمده دئییردیم بس بو ایش بیر اوشاغین ایشیدی؛ یئردن تورپاقلاری ییغیب منیم ماشینیمین اوستونه سپه‌له‌ییب. آنجاق اویان بویانا باخدیغیمدا هئچ بیر اوشاغی گؤره‌بیلمه‌دیم. بالا بالا دونوم آچیلیردی، گؤزلریم باشقا پارک اولان ماشینلارا ساتاشدی ؛ گؤردوم اونلارین دا  دوروملاری منیم ماشینیمین دوروموندان یاخشی دئییل ؛ داها بو فیکیر کی بیر مردوم آزار بو ایشی گؤروب بئینیمدن چیخدی؛ باشقا هر هانسی بیر ندن آختارماغا باشلادیم؛ دئییردی تورپا دیققت ائله‌دیم گؤردوم دوز بلورلاری گؤزه چارپیر !  بیرآن بیلدیم کی مسئله نمنه‌دی. یئل فیرتیناسی دوزاناقلی تورپاقلاری بوتون ماشینلاری، باغلارین، ائولرین ، خیاوانلارین  خولاصه هر بیر یئرین اوزه‌رینه سپه‌له‌میشدی.

دوستوم دئییردی داها ماشینیم یادیمدان چیخمیشدی اؤز اؤزومه درین فیکیرلره جومموشدوم؛ دوز سونامی‌سینه فیکیرله‌شیردیم؛ بیر چوخ خسته‌لیکلرین گلمه‌سی، چئوره‌میزین آرادان گئتمه‌سی وساییره. دئییردی ائله همین فیکیرلرده‌ایدیم کی بیر باشقا سوروجو آراباسینا یاخینلاشدی؛ اونو گؤروب دئدیم گؤرورسن دریانین توزو ماشینلاری نه گونه سالیب؟؟؟  آللاه دادیمیزا یئتیشسین بوندان بئله باشیمیزا دوز یاغاجاق !

دئییر طرف آغیر بیر باخیشلا منه باخیب دوداغینی قاچیرداراق "هئه" دئییب ماشینین آلیشدیریب یولا توشدو!  بوردایدی کی داها ایچیمه‌ کیمی یاندیم؛ هله میللته مسخره گلیر بو سؤزلر، بو یانی فاجیعه‌نین نه‌قدر درین اولدوغون میللتیمیزه چاتدیرا بیلمه‌میشیک ! دئیه‌نده‌ده مسخره اولوب باشقا دامغالارلا سوچلانمیشیق.

آنجاق بو اولونموش ناغیلی دئمک ده بونو ایستیرم چاتدیرام کی هله میللتیمیز دوز سونامیسی‌نین نه اولدوغونو باشا توشمه‌ییبلر؛ چوخ یئرلی و گرکلی‌دیر میللتیمیز بو دوروملاری دریندن دویالار. بیر نئچه گون اؤنجه دوستلارین بیر سیراسی منجه تام یئرلی اولاراق، دونیادا گئدن ALS خسته‌لرینه گؤره گئدن بوزلو سو چالئشیندن فایدالاناراق بیر آلترناتیو کیمی یا دئمک اولار باز تعریف و بومی‌لشتیرمک‌له اوندان یارارلانیب و باشلارینا بوزلو سو  تؤکمه‌ک یئرینه بیر "دولچا دوز" تؤکمه‌یه قرار وئرمیشدیرلر.  بئله‌جه کی اؤز باشلارینا دوز تؤکمکله‌ آذربایجانین یاخین گله‌جه‌یین تصویره چکسینلر هم اؤز میللتیمیز هم آغیر دوروموموزو دونیایا چاتدیرسینلار دئییه. آنجاق نه یازیق ائله کی گؤزله‌نیلیردی بو باشلانقیج اوغورلو بیر ایش اولمادی نیه کی اؤز ایچیمیزدن تنقید اولوندو و دوستلارین بیرسیراسی وریندن یارارلی بیر ایش اولمادیغی وورغولانیلدی، بیرده قاتیلانلار بیر نئچه نفری چاغیرمیشدیرلار آنجاق چاغریلمیشلارین بیر چوخو قاتیلمادیرلار و دئمک اولار بو زنجیرین قیریلماسینا ندن اولدولار !

یاخشی اولاردی قولدان قاوزامادیغیمیز آندا قیچدان چکمه‌سه‌یدیک. منجه هر کیمسه اؤز دوشوندوغو یا تعریفله‌دیگی گؤره‌و اساسیندا پراتیک آتدیملار آتمالیدیر؛ بئله اولان چاغدان گؤرونن ایش دانیشیان سؤزلردن آرتیق گؤزه چارپا بیله‌ر.

 

08.06.93