بایرام آیی و اونون چرشنبه‌لری
ماراغادا / حامید مورسلی
چوخ
أسکی‌لردن بری آذربایجان'دا ایلین سون آیی‌نین آدینا
بایرام آیی دئیرمیش‌لر. بو آدین وئریلمه‌سینه گؤره کسین بیر چوخ فاکتلی نده‌ن‌لر
وار. بو اؤزت اولاراق یازدیغیم یازقیدا چالیشاجایام اؤز یاشادیغیم و اورالاردا
بویا باشا چاتدیغیم یئرلرین فولکولورونا توخونوب بیرزامانلار چوخ گوجلو کئچیریلسه‌یدیلر
ده بوگون اونودولموش دورومونا یئتیشمیش عادت عنعنه لردن دانیشام. آرتیلمالی بو
سؤزلری آنام و آتامدان مین بیر دیل ایله سوروشوب یازمیشام. (دئمه‌ییردیلر)
بؤیوک
چیلله‌نین بوتون سویوق سازاقلارینا دؤزوب خیردا چیلله‌نین قارلی، سویوقلو گونلرینی
سونا چاتدیران تورک‌لر قیشین سون آیی-نا بایرام آیی دئیرلر؛ قیشین چیله و چتینلیک‌لرینه
دؤزه‌بیلب اونو دیزه چؤکدورمک اوچون بایرام آیی‌نین ایلک گئجه‌سینده "چیلله
قوودو" تؤره‌نینی کئچیررمیش‌لر. بو تؤره‌ن‌ده "چیلله قاچدی بایرام
گلدی" –نی ایفاده ائده‌رک تونقال قالانمیش یانار اودون اوزه‌ریندن
آتیلارمیشلار.
آذربایجانین
و گئنلده تورک ائللری، بایرام آیی‌نین چرشنبه‌لرینی، دؤردلوک اؤیه‌لریندن (عناصر
اربعه) ایلهام آلاراق: سو، اود، یئل و تورپاق چرشنبه‌سی آدلاندیرارمیشلار. بئلجه
اونلارین ایناملارینا گؤره ایلین سون چرشنبه‌سی تورپاق چرشنبه‌سی‌ایمیش. تورپاق
سودان، اوددان و یئلدن گوجونو آلاراق یئنیدن جانلانیب دوغانین باشلانقیجی
سانیلیرمیش. آنجاق بونلارین یانی سیرا بیزیم کندیمیز و بؤلگه‌میزده بایرام آیی‌نین چرشنبه‌لری‌نین باشقا آدلاری دا واریمیش. بو
اوزدن: خبرچی چرشنبه، قره چرشنبه، کوله چرشنبه، آخیر چرشنبه کیمی آدلاریلا دا
تانیارمیش‌لار.
او چاغ‌لار
ایل سایار و گون سایارلارین اولمادیغی اوچون دوغا و طبیعت اینسانلاریمیزین ایلک و
دوزگون چاغین گؤستریجی‌سی اولارمیش. بایرام‌آیی و یازین گلیشینین ایلک خبرینی
کؤچَری قوشلارین گلیشی و بلکه منطقه‌میزین اوزه‌ریندن کئچیشمه‌لریندن
آنلایارمیشلار. بایرام آییندا ائل آراسی کیشی‌لر آششیق، بادام، عزیزعلی و چیلینگ
آغاج اوینارمیش‌لار.
بایرام آیی‌نین ایلک چرشنبه‌سینه خبرچی دئیرمیش‌لر، بو چرشنبه‌نین گلیشی بوتون
اینسانلارا یازین گلیشینین موشدولوغونو وئرمک‌ده ایدی. بو اوزدن خبرچی چرشنبه‌دن
باشلیاراق آداخلی قیزلار بی جورابینی، قاری ننه‌لری ایسه بایراملیق پایی یئرینه
قویماقلاری اوچون یون جورابی و بئلنچی أل ایشی توخونمالارینی توخوماغا
باشلایارمیش‌لار.
ایکینجی
چرشنبه‌یه قره چرشنبه دئیرمیش‌لر. قره چرشنبه‌ده ائوین حیس-میسینین آلیب، توزونو
آلارمیشلار، آغیر پالتارلاری، فرش‌لری یویوب گونون اؤنونه سَرَرمیش‌لر. آغ تورپاق
دان لوغاب توتوب ائولرینی آغ تورپاق ایله یئنی دن سووایارمیش‌لار.
هئچ بیر یئرده توز تورپاغا گیزلی قالیب گلن ایله قالماسینا ایزین وئرمزیمیش‌لر.
اوچونجو
چرشنبه‌یه کوله چرشنبه دئیرمیش‌لر؛ بئلنچی گونده عاییله‌نین بوتون اویه‌لری
(عضولاری) ساچلارینی قیسسالدیب اؤزلرینه یئتیشرمیش‌لر. قیز گلین‌لر اؤزلرینی بزه‌ییب
دوزه‌یرمیش‌لر؛ قاری ننه‌لر ایسه باشلارینا خینا (حنا) قویارمیش‌لار. یومنو خوش
اولار دئیه ایناملارینا گؤره طؤیله‌ده اینک‌لرین قویروقلارین دا بیله
قیسسالدارمیش‌لار.
تورپاق
چرشنبه‌سی یا بیزده دئییلن آخیر چرشنبه‌نین چوخ اؤزه‌ل یئری واریمیش. آخیر چرشنبه
آخشامی (یئرگونو= سه‌شنبه آخشام باشی) قووورقا (بیز دئیه‌ریک
قوقا؛ بوغدانین قورولموشونا قووورقا دئیرلر) پیشیررمیش‌لر. آنجاق بو قووورقانی
قوووراراق اودون اوزه‌رینده قوورولماقدا اولان ایستی بوغدالاردان، بیر یاش
دستمالین گوجوله بیر آوووج گؤتوروب؛ دستمالین آغزینی سیخ باغلاییب بیر قویونون
ترکینه آتیب یا دا بیر دووارین چاتلاغینا قویارمیش‌لار؛ بوتون دیدی قودولارین،
قورد قوشون، تام آنلامیندا دوشمانلارینین آغزینی باغلاسین‌لار دئیه. همین گئجه
داما چیخیب أرسینله دامین دؤرد دؤوره سرچین و باجالارینین قیراقلاریندا جیزیق
چکیب، او جیزیغین ایچه‌ریسینه قوورقا آتارمیشلار، باشقا چول قوشلارینا اورزو(روزی)
اولسون دئیه. او گئجه یئددی نفر وارلی آدامین کوللویوندن یئددی دنه چؤپ گتیریب اونو
سوت (شیر) پیشیرنده اوجاقدا یاندیرارمیشلار، بیر ده یئتدی نفر وارلی‌نین
آدینی دئیه رک یاپما یاپارمیشلار؛ بو ایشلریله اونلارین تارازیندا اولماق ایسترمیش‌لر؛
آنجاق بو ایشی گیزلیجه گؤررمیش‌لر؛چونکی وارلی‌لار هئچ زامان راضی اولمازیمیشلار
کاسیب‌لار دا اونلار تارازدا اولالار. :)
آخیر
چرشنبه گئجه‌سی قورشاق ساللارمیش‌لار. بو اوزدن قورشاق
ساللایانا جوراب، بویانیقلی یومورتا و بیر چوخ یئملی وئررمیش‌لر. او گئجه‌سی هامی
کورسونون تووندا أیله‌شیب دئییب گولرمیش‌لر. مجلیسلری بایاتی و ناغیل دئمک‌له
قیزیشدیرارمیش‌لار. قولاق آسماق و بیرینین آغزینی فال توتماق کیمی اینانج‌لاری
واریمیش.
آخیر
چرشنبه گونو سحر ائرته‌دن عاییله اولاراق چای قیراغینا گئدیب اوردا بئلنچی سؤزلر
ایفاده ائدرمیش‌لر:
سوبای
قیزلار و اوغلان‌لاردئیرمیش‌لر: آتیل باتیل چرشنبه؛ باختیم آچیل چرشنبه
جیبلرینده
شیرنی‌دن، یئمیش‌دن آپاریب چایین آخار سویونا آتاراق دئرمیش‌لر:
چرشنبه
ننه من سنین آغزینی شیرین ائتدیم؛ سن ده منیم آغزیمی شیرین ائله.
بیر
گوزگو، بیر قایچی آپاریب سویو گوزگونون اؤنونده قایچیلان کسه‌رک، عاییله‌لرینده
ایسته‌دیکلری اینسانلارین آدینی اؤنجه دئیه‌رک بئله ایفاده ائدرمیش‌لر:
... (فیلان آدامین) دیش
آغریسینی، باش آغریسینی، قول آغریسینی ... و هابئله بوتون وجودون آغریسینین
هامیسینی کسیرم سو آپارا.
اؤزلریله
بیر کوزه‌لری اولارمیش؛ او کوزه‌نین ایچینه اوچ دنه بالاجا داش آتایب سویلا
دولدوروب ائوه ساری دؤنرمیش‌لر. او داشلاری برکت گتیرر دئیه چای‌دان گتیررمیش‌لر،
بو اوزدن تولوغون ایچینه هابئله کندی‌نین دامینا آتارمیشلار (کندی =سیلو؛ هر ائوده بیر کندی دامی
اولارمیش، بوغدالارینی اورادا ساخلارمیش‌لار).
آخیر چرشنبه‌نین باشقا آدی دا وار، اونون باشقا آدی باجیلار بایرامی ایمیش. ائلنچی
بیر گونده قارداشلار باجیلارینا بایرام پایی آپارارمیش‌لار. اؤته یاندان آداخلی
اوغلانلار دا اؤز سئوگیلی‌لرینه بایرام پایی آپارماق زوروندایمیش‌لار.
یئنی
گون بایرامی گلیب چاتدیغی گون ایسه گنج‌لر بؤیوک‌لرین قولوغونا گئدیب اونلارلا
بایراملاشاردیرلار. آغ ساققال آتالار و آغ بیرچک آنالار ایسه گنج‌لره سیفداهلیق
وئریب گولش قاباقلیق‌لا اونلاری قارشیلایاردیرلار. بئلجه بایراملاشماق‌لار، گئت‌گل‌لر، گزمک‌لر،
گؤروش‌لرین تندیری آغارماقدا اولاردی. داها کیمسه کیمسه‌دن کوسولو قالمازدی. ایل
یئنی‌لنن کیمی اینسانلار دا اوره‌ک‌لرینین محببت‌ینی یئنی‌لندیررمیش‌لر.
