آنی‌لار دوشرگه‌سی

گونده‌لیک یازیلاریمین دوشرگه‌سی.

آنی‌لار دوشرگه‌سی

گونده‌لیک یازیلاریمین دوشرگه‌سی.

آنی‌لار دوشرگه‌سی

دیل وارلیغین ائوی‌دیر دئمیشدی هایدگئر؛ بو اوزدن وارلیغیمیزی قوروماق اوچون دیلیمیزی قورومالیییق دئیه دوشونورم. بو دوشرگه‌ده اؤز آنادیلیم اولان تورکجه‌ده یازاجایام؛ گونده‌لیک آنیلاردان، ادبیات، حیکایه و آراشدیریجی یازیلاریما کیمی. چالیشیرام قونو سئچیمینده چوخ سینیر قویماییب، بوتون قونولاردان بیلدیگیم و یازماق ایسته‌دیگیم قده‌ر یازام. یازماق منیم دیریلیگیمین بَلیرگه‌سی‌دیر :)
سیز ده دیریلیگینیزی بیلمک ایسته‌ییرسینیزسه یازماغا باشلایین.
یادیمدان چیخمامیش: سلام، خوش گلیب‌سینیز :)

سون گؤندری‌لر
سون یوروملار

۱۰ مطلب با موضوع «اؤته‌ک» ثبت شده است

تاریخ نگاری

علم و تاریخ همسانی‌های بسیاری دارند. هر دو می‌کوشند امر نامشهود را نشان دهند. هر دو با مسائلی دست به گریبان‌اند. هر دو جویای حقیقت هستند. هر دو می‌کوشند داده‌های فراروی خود را به درستی توصیف نمایند. هر دو به دنبال علل چیزها هستند. هر دو می‌کوشند پدیده‌ها را تبیین کنند. هر دو نوعی استقرا را انجام می‌دهند و هر دو از تعمیم‌های به دست آمده استفاده می‌کنند. و در آخر می‌توان گفت هر دو به دنبال حدس و ابطال هستند. به روایت دیگر آزمایش در پی حدس و گمانه‌زنی می‌آید و حدس و گمانه‌زنی در پی آزمایش. و این موضوع پویا هر روز هم اثبات شده و هم ابطال می‌گردد.
وجه تمایز علم و تاریخ در نوع نمود واقعیت نامشهود می‌باشد که هر دو می‌خواهند به ذهن آورند. یکی می‌خواهد شمار واقعیت‌ها را کاهش دهد یا تا حد ممکن گزاره‌های درست خاص را (به نفع گزاره‌های درست کلی) کنار بگذارد، درحالیکه دیگری هرگز نمی‌تواند حقیقت‌های واحد کافی در اختیار داشته باشد.

  • حامید مورسلی

مشروطییت، مدرنیته، ریضاخان

مشروطه دؤنمی ایرانا مدرنیته‌نین گیریش قاپیسی ساییلیر. بو گزاره‌نی آچیقلامامیشدان اؤنجه مدرنیته نه دئمک‌دیر سؤزۆنۆ آچیقلامامیز گره‌کیر. بلکی ان ساده تعریف سنت‌ین قارشیسیندا دوْغان یئنی دۆشۆنجه‌لره مدرنلیک آدی وئرمک اوْلا. بو اۆزدن مدرنیته‌یه قارشیلیق «تجدد» سؤزۆنۆ ده ایشلده بیله‌ریک. آنجاق بیز مدرنیته‌نی بئله تعریفله‌ییریک: سنتی باخیشلاردان آیریلیب، بیلیمه اؤنم وئریب، اینسان دئیه بیر فنوْمنین حضور و اؤزگۆرلۆیۆنۆ قوْرویا بیلسین دئیه تئخنوْلوْژیانی خیدمته آلیب اصیل گۆجۆ میللت‌ده گؤرۆب، ائیله‌جه اوْنلارین ایستکلرینی یئرینه یئتیرسین دئیه دؤولت قوروب، بۆتۆن آلانلاردا قوروملاشمایا یؤنه‌لیب، یاسال چرچووالار ایچه‌ریسینده یئنه میللتین آرمان و ایده‌آل‌لارینی دۆشۆنن سۆره‌جه مدرنلشمه سۆره‌جی آدی وئرمک اوْلار. دئمک اصل تفکیک قوایا صادیق باغیمسیز ائیله‌جه گۆجلۆ دؤولت قورا بیلمک بونون ان تمل گرکلریندن‌دیر. بیرجه سؤزله مدرن دؤولت، اینسانین بیرئیسل(فردی) اؤزگۆرلۆکلریندن، توْپلومسال اؤزگۆرلۆکلرینه قدر سیغوْرتالایا بیله‌جک دؤولته دئییلیر.

  • حامید مورسلی

«بایرام آیی‌نین ۱۷‌سی آذربایجان دئموکرات فیرقه‌سی‌نین حیاتا کئچمه گۆنۆ آنیسینا»

احمد کسروی اؤزۆ شیخ محمد خیابانی‌نین دئموْکرات فیرقه‌سی آدلی حیزبیندن قیراغا قوْیولموشلاردان بیریسی اوْلدوغونا باخمایاراق، شئیخی دۆننه کیمی چیگین‌لرینده دوْلاندیریب آمئریکانین ویلسوْنو وارسا، بیزیم ده شئیخیمیز وار دئیه‌ن ایکی اۆزلۆ اینسانلاری قینایاراق اوْنلاری «بی‌سر و پا» آدلاندیریب بو مضموندا یازیر: دۆننه کیمی شئیخین نطق‌لاریندا بیر ائشیدن اوْلاراق اوْنو آلقیشلاییب، فیشقا-چپیک چالماقلا یاشاسین سسله‌ین‌لر، بوگۆنلری شئیخین جانسیز بدنی‌نین اۆستوْنده اوتانمازجاسینا شادلیق ائتمک‌ده‌دیرلر.

شئیخ محمد خیابانی ۱۲۵۹ گۆنش ایلی دوْغوملوسو، بیر بازرگان اوشاغی، شبیسترین خامنه کندینده دۆنیایا گؤز آچیر. آتاسی عبدالحمید آناسی ایسه رقیه سلطان ایدی.  آتاسی ایله پتروْفسکی‌ده (داغیستان) تجارته مشغول اوْلماقدان تئزلیکله واز کئچه‌رک تبریزده طالبیه مدرسه‌سینده فقه ایله اصول درسینی اوْخومایا باشلاییر. آنجاق باشقا فقه عالیم‌لرینه تای اوْلماییب بیلیمین بیر چوْخ ساحه‌سینه ده ال اوزادیر. فقه، ریاضی و نجوم کیمی بیلیم داللاریندا اوزمان ایدی. تۆرکجه اوْلان آنا دیلی ایله بو داللاری باشقا اؤیرنجی‌لرینه ده اؤیرتمکده ایدی. شئیخ تبریزین خیاوان محله‌سیندن اوْلدوغو اۆچۆن خیابانی آدی ایله تانینیر. 

  • حامید مورسلی

"فئورالین 26-سی (25-26) خوْجالینین سوْیْ‌قیریمی گئجه‌سی‌دیر"

بو گئجه فئورالین 26-سی، ائرمنی‌لرین وریندن خوْجالی سوْی‌قیریمی، ائیله‌جه آذربایجانین اونودولماز یاراسی اوْلان خوْجالی‌نین وحشی‌جه‌سینه ایشغال اوْلونما گئجه‌سی‌‌نین یییرمی‌دؤردونجو ایل دؤنومودور. 24 ایل اؤنجه بئلنچی بیر گئجه‌ده ائرمنیستان عسگرلری روس‌لارین، فارس‌لارین و فیرانسیزلرین ایستیراتئژیک و نیظامی دستک‌لری‌نین گوجو ایله قاراباغین ان اؤنملی شهری اوْلان خوْجالی‌یا وحشی‌جه‌سینه گیریب، یییرمینجی عصرین سوْنلاریندا، ان دهشتلی سوْی‌قیریملاریندان بیریسینه سبب اوْلدولار. سیلاحسیز و نیظامی اوْلمایان اینسانلاری رحم‌سیزجه‌سینه سوْی‌قیریم ائتدیلر.
قوجامی‌دیر؟ قادین‌می‌دیر؟ یوْخسا اوشاق‌می‌دیرلیغینا دا باخمادیلار. بوْیلو قادینلاری، کؤرپه اوشاقلاری، بیرجه سؤزله اوْ توْرپاقلاردا قالان هر هانسی بیر تورک نوفوسونو، تورک اوْلدوغو اوچون قانسیزجاسینا اؤلدوردولر. گؤزلری وحشی‌لیک‌له قاپانیلمیش ائرمنی‌لر، بو گوناه‌سیز اینسانلاری اؤلدورمک‌له بشرییتین آلنیندا زیگیل اوْلان ساواش لکه‌لریندن تؤرنمیش چیرکین سوْی‌قیریملاردان، ان قوْرخونجونا، بیرگئجه (25-26گئجه‌سی) بوْیونجا، سبب اوْلدولار. بیر گئجه‌ده ۶۱۳ نفر، او جومله‌دن ۱۰۶ قادین، ۶۳ اوشاق و ۷۰ قوْجانین یاشامینا وحشی‌جه‌سینه سوْن قوْیولدو. بو سوْی‌قیریمدا ۱۲۷۵ دینج (سیویل) ساکین اسیر گؤتورولوب، ۱۵۰ نفر ایسه ایتگین دوشدو. بو فاجیعه‌دن 24 ایل کئچمه‌سینه باخمایاراق دونیا اؤلکه‌لری او جومله‌دن بو بربرلیگی دستکله‌ین اؤلکه‌لر بو اوْلایا سس‌سیز یاناشاراق آذربایجان تورک خالقی‌نین سوْی‌قیریملا اوزلشمه‌سینی، هله ده لاییقی درجه‌ده محکوم ائتمه‌ییب‌لر. بیرلشمیش میللت‌لر تشکیلاتی‌نین نئچه دنه بیاننامه‌سینده ایشغالچی تانینمیش و تئزلیک قئیدی ایله ایشغال ائتدیگی توْرپاقلاری بوشالتماسینی قولاق آردی ائدن ائرمنی دیغالاری، بوگونه دک هله ده قاراباغی ایشغال آلتیندا ساخلاییب‌لار.

بئلنچی گونده اؤزگور اینسانلارا گرکلی‌دیر سس‌سیز قالماییب، بو اوْلایی قیناماقلا آذربایجان تورک خالقی‌نین سای‌سیز یارالارین نین بیریسینه مرحم اوْلوب، اینسانلیق گؤره‌ولرینی یئرینه یئتیره‌لر.

  • حامید مورسلی

گیلگمیش‌ین حیماسی داستانی:



ایلک اولاراق گیلگمیش داستانی بین النهرین‌ده مین‌لرجه پالچیق کتیبه‌لری اوزه‌رینده مین ایللر اؤنجه  میخی خط ایله‌ یازیلمیش شکیلده اینگیلیس‌لی باستان شوناس آراجیلیغی ایلا تانیملاندی. 1839 دا یئنی تاپینتیلار اساسیندا کتیبه‌لر آلمانییالی بورکهاتین گوجویله ترجومه اولوب اوخونولدو. بوگونه دک کشف اولونموش ان اسکی یازیلی حماسه‌لردن بیریسی ساییلیر.

  • حامید مورسلی

قاندی‌نین گونئی آفریقادان اینگیلتره‌یه کؤچمه‌سی‌نین یوزونجو ایل دؤنومو اولاراق بیر نئچه سطیر یازماق ایسته‌دیم.  :)
 
ماهاتما قاندی، هیندیستانین میللی اؤندری، هیندیستانین باغیمسیزلیغی‌نین یئگانه لیدئری و دئمک اولار ییرمینجی  یوز ایل‌لیین بؤیوک اینسانلاریندان بیریسی ساییلیر.

"ماهانداس کارامچاند قاندی" سیاسال لیدئر و هیندلی‌لرین معنوی آتاسی، هیندلی‌لری بؤیوک بیریتانیانین سؤموروجو سیاستی آلتیندان قورتاریب باغیمسیزلیغینا واردیران، تاریخ‌ده یئگانه اؤندَ‌ردیر کی دئمک اولار  تئرور و شیددته قارشی سیویل موباریزه‌لریله تانینیب دیر.
1918-جی میلادی ایلیندن (1296ه.ش) بری، اؤزگورلویه ساواشیب و هیندیستانین میللی کنگره‌سینین لیدئرلییینین سوروملولوغونو عؤهده‌سینه آلدی. بو اوزدن بیر اولوسال(میللی) سیمگه‌یه چئوریلیب میلیونلارجا هیندلی‌نین اوره‌یینده آلقیشلانیب اؤزونه اؤزه‌ل یئر قازاندی. بئله‌لیکله اونو "ماهاتما" یا "بؤیوک تین" (روح بزرگ) لقبی ایله قارشیلادیلار. بونا باخمیاراق او بئلنچی اونورلادیجی لقب‌لری هئچ سئومیردی آنجاق بوگون هرکس اونو ماهاتما قاندی آدیلا تانییر. اوسته‌لیک بوتون ائورن (دونیا) اونو أن بؤیوک لیدئر تانیدیقلارینا باخمیاراق هیندیستانین خالقی اونو "اولوسون آتاسی" یا هیندجه‌ده "باپو"،  "آتا" آنلامینی داشیان سؤزله تانییب یاد ائدیرلر. قاندینین دوغوم گونو هیندیستاندا میللی تعطیل گونو اولاراق قوتلانیب و "قاندی جایاندی" آدیلا تانیلیر.
قاندی شیددته قارشی اولوسال بویون أیمه‌مک‌له هیندیستانین باغیمسیزلیغینی بیریتانیادان ألده ائدیب قازاندی. بئله‌لیکله بؤیوک سؤموروجو بیریتانیانین ألین هیندیستاندان اوزه بیلدی. اونون شیددتسیز اویغولانان موجادیله‌سی باشقا سؤمورولن اؤلکه‌لره ده چاتیب اونلارا  باغیمسیزلیقلارین ألده ائده بیلمک‌لری اوچون بیر باشاریلی اؤرنک ساییلدی. قاندی‌نین "ساتیاگراها" فلسفه‌سیندن (شیددت‌سیزلیک فلسفه‌سی) بیر چوخ اؤزگورلوک ایسته‌ین، اؤرنه‌یی دوقتور مارتین لوتئرکینگ، تنزین گیاتسو، لئخ والسا، ائستفان بیکو، آنگ‌سان‌سوکی و نئلسون ماندئللا کیمی‌لره درین ائتکی‌لر بوراخدی. آرتیرمالی ساییلان تانینمیش لیدئرلرین هامیسی شیددته قارشی دیرنمه‌ قوشولونا صادیق قالا بیلمه‌دیرلر.

قاندی بیر نئچه دفعه اولاراق تئرور اولماقدان جانینی قورتارا بیلدی آنجاق سونونجو دفعه 1326 بهمنین 9 "ناتورام قادسی" قاندینی یئتمیش دوققوز یاشیندا میللتین قالابالیغیندا بیر عیبادتخانادا قورشونلاییب آیاقدان سالدی.  قاندی‌نین قاتیلی هیندیستانین آشیری ناسیونالیست‌لریندن بیریسی ایدی او بئله دوشونوردو هیندیستانین پاکیستان‌لا گئنیش بیچیمده ایلگیسی هیندیستانین ایقتیدارینا بؤیوک ضربه‌لر وورماقدادیر.

شکیل: قاندی ایله چارلی چاپلینین گؤروشونه عایید دیر؛ 1931





حامید مورسلی 24 اسفند 93

  • حامید مورسلی

احمدشاه و ایراندا ایلک اوچاق(گؤرسل ایله بیرگه)

بشرییتین ایلک اوچماغی 1903-جی میلادی ایلینده رایت قارداشلاری‌نین گوجویله گئرچکلشدیگینه باخمیاراق 10 ایل زامان لازیم ایدی لهستانلی پیلوت ایلک اوچوشو ایرانین گؤیونون اوزه‌رینده گئرچک‌لشدیرسین.

"تاریخ فرادید" درگی‌سی‌نین وئردیگی معلوماتا گؤره "ویلبر" و "اورویل رایت" 1903-جی میلادی ایلین دئسامبر آیی‌، ایلک اوچاغین یارادیجی‌سی اولوب باشاریلا اوچوشدورماغینی باشارمیشدیرلار؛ آنجاق 10 ایل سوردوکدن سونرا 1914-جی میلادی ایلین ژانویه آیی‌نین دؤردونده (4) (14 دی 1292)  قاجار خاقانلیغی‌نین سونونجو شاهی، احمدشاه-ین دؤنه‌مینده ایلک اولاراق اوچاق ایرانین گؤیونون اوزونده اوچماغا باشلاسین.

"کوزمینسکی" لهستانلی پیلوت، "بلریو11" آدیندا اوچاغین آیری-آیری قطعه‌لرین شوروی دن انزلی لیمانی‌ندان تئهرانا گه‌تیریب سونرا چئشیدلی قطعه‌لری اوجونلاماقلا ایلکین اوچماغی اوچوش و یئنیش چتینلیکلرینه باخمیاراق گئرچک‌لشدیردی.

ایرانین پوست و تئلگراف و تیلفون ایداره‌سی‌نین تاریخچه‌سینین هاوا یولو پوستون آچیقلاماسیندا، ایرانا گیر‌ه‌ن ایلک اوچاغا ایشاره ائدیلیب. بو ریوایته گؤره 1332-جی قمری ایلین صفر آییندا تئهرانین گؤیونون اوزونده بیر اوچاق گؤرونوب سونرا مشق مئیدانیندا یئره اوتوروب. أرته‌سی گون(صاباحی‌سی) احمدشاه حؤکومتی و دربار آداملاریلا بیرگه اوچاقدان گؤروش ائدیب اونونلا بیرگه بیر فتوگراف چکیرلر.

آشاغادا گؤردوغونوز فوتو ایراندا ایلک اوچوش ائدن، کوزمینسکی‌نین اوچاغیندان بیر تاریخی بلگه‌دیر. احمدشاهین درباری و حؤکومت آداملاری، اوچاغین پیلوتو "کوزمینسکی" ایله بیرگه  چکدیکلری فوتو شکیل فرانسه‌نین "ایلوستراسیون" درگی‌سینده چاپ اولوب‌دور. 

قایناق: تاریخ فرادید درگیسی
چئویری : حامید مورسلی


  • حامید مورسلی

21 آذره بیر اؤته‌ری باخیش / یازار حامید مورسلی


ای بیزی یوخدان یارادان تانریمیز* سن بیزه لطفونله عنایت ائیله 
بیزلری دوزگون یولا، دوز ایشلره * قدرت ذاتینله هدایت ائیله
وئر بیزه توفیق که تحصیل ائده ک * علم و ادبله بیزه زینت ائله
خدمت ائده ک بیز آنا میز یوردونا * سن ده اونو حفظ و حیمایت ائله
پاک فکیر، آیدین اوره ک ساغ بدن * بیزلره شانینله کرامت ائله *

(*فیرقه اوخوللاریندا سحر چاغیلاری صف باشیندا اوخونان شعر)

21 آذر بیزه ایکی تاریخی اولقونو خاطیرلادیر؛ 1324-ونجو ایلین 21 آذر بایرامی، 1325-ینجی 21 آذر یاسی. او یئردن کی بو ایکی تاریخی اولای اولوسلار آراسیندا ایکینجی ساواشین سیراسیندا اوز وئرمیشدیر؛ او دؤنه‌یه اؤتری اولاراق باخماغیمیز گره‌کلی دیر.
هیتلئر ایکینجی ساواشی آرتیق نفوذ قازانیب آرتیق بازارلار الده ائتمه‌سی اوچون باشلامیشدیر؛ یئنی آلمان فاشیست‌لری سؤموروگه‌چیلیگینی اورتایا قویماق ایسته‌ییردیر.
دونیادا گئده‌ن ایکی ایدولوژی‌نین ساواشی پیلانلانمیشدیر. ایراندا یئنی ایدولوژی لر اوزره، بؤلگه‌ده خاقانلیق ائدن سوسیالیستلیگه قارشی پهلوی خاقانلیغی ایرانین یییه اولدوغو دوروملارینا باخاراق (ایستیراتئژیک، بؤلگه‌سل و سیاسال وارلیغی اوچون) بللی اؤلکه‌لر وریندن ایراندا گئده‌ن آیدینلارین دوشونجه‌سینه قارشی یؤنه‌لیک تاختا چیخمیشدیر. بو اوزدن ساوئت بیرلیگینین (اتحاد جماهیر شوروی) کومونیست اولدوغونا گؤره ایراندا اورتایا چیخان گوج قایناقلاری وریندن بیر چلیشکی و چَکیش برکیشله اوزله‌شدیکلرینه گؤره، او دؤنه‌نین تاریخی تحریف‌لرله اوزله‌شمیشدیر.
1320 ده موتتفیق‌لر ایرانا گیریب ریضا پهلوی‌نی شاهلیق تاختیندان قالدیریب اوغلو محمد ریضانی اونون یئرینه قویدوقدان سونرا، ریضا خانی موریس آداسینا سورگون ائدیرلر. بو سورگون ائتمه‌نی اینجه‌له‌دیگیمیزده بیر سیرا دوغرو قانیتلارلا راستلاشیریق. بو مؤهره ده‌ییشمه بیرتَهَر ایراندا گئدن ریضا خان رئفومچولوغونا قارشی سون 20 ایلین ایچه‌ریسینده اوپوزیسیون گوجلرین یارانماسین تمل نده‌ن اولاراق، نظرده توتا بیله‌ریک. تک اولوس- تک دؤولت آماجینا ال تاپماق اوزره چالیشان ریضا خان دؤنه‌مینده گلیشمه‌لرین بیر-بیر اینجه‌له‌نمه‌لری، او گلیشمه‌لرین آنلاماغی اوچون تام فایدالی بیر یؤنته‌م اولا بیله‌ر. 
آذربایجان تاریخی سوره‌ج ایچینده یاشایاراق ایکی بؤیوک ده‌ییشیم و توپلومسال قالخینمانی یاشامیش کیمی‌ بیر تاریخی تجروبه‌دن قایناقلاناراق یئنه ایران سه‌وییه‌سینده ایلک موترقی سؤیله‌ییشلره ایمضا آتیردی. مشروطه حرکاتی و اونون دالی سیرا " نهضت آزادیستان" دئموکراتلاری ترپه‌نیشلریندن تام اولاراق یارارلاناراق تام بیلینجلی بیر حرکتین گلیشمه‌سی اوچون اؤن پیلانلاری تؤکمه‌گه باشلامیشدیرلار. بو اوزدن آذربایجان آیدینلاری بؤلگه‌ده وار اولان سؤیله‌مین بومی‌له‌شمیش وئرژنین اورتایا قویماق اوچون ایران‌دا گئده‌ن حرکتلری اینجه‌له‌یه‌رک سون گلیشمه‌لرینده اؤز وارلیقلارینی قوروماغا جان آتماغا باشلامیشدیرلار. 
او دؤنه‌نین کولتوره‌ل و توپلومسال فضاسی‌نین اینجه‌له‌مه‌سی چوخ اؤنملی و دیققت ائدیلمه‌لی دیر. ایراندا اولوس- دؤولت دارتیشمالاری سیراسیندا یئنی ائلیناسیون و آسئمیلاسیون تام گوجویله ایشه باشلامیشدیر. بو سوره‌جین تمل قونومو قطعیت‌له آذربایجانین اولدوغونو ادعا ائده بیله‌ریک. آذربایجانین بیر چوخ آیدینی و قلم یییه‌سی اولانلار توتوقلانیب دوستاق اولورلار. آذربایجان و باشدا اولان تبریزه باشقا گؤزلوک‌له باخینیلیر. آذربایجانین اولوسونون هرآن پارتلاییشی آشاغیدا گَتیردیگیم بیر نئچه اؤرنه‌ک سیراسیندا گؤزله‌نیلیر:
" فرهنگستان ایران " ریضا خانین دستورویلا، بوتون اؤزگه سؤزلری آریایی له‌شدیرمه‌ک آماجیلا قورولور.
جوغرافیا کومیسیونو " محمد علی فروغی و وثوق الدوله" کیمی شخص‌لرین سوروملولوغو ایله بوتون یئرلی و اؤزه‌ل آدلاری چئویریب ده‌ییشمه‌گه باشلاییرلار. بوتون شهرلرین، کندلرین، داغلارین، چای‌لارین اؤزه‌ت اولاراق هر هانسی گؤرونوم کی آذربایجان و تورکلرین وارلیقلارینین گؤسته‌رگه‌سی اولموش اولسایدی تاریخی آنلاییشینا باخمایاراق فارسجایا چئویریلمه‌گه باشلانیلیر.
"محسنی" ریضا خانین کولتور باخانلیغینین باشقانی بئله ایفاده‌ ائدیر:
"هر کیمسه تورکجه دانیشیرسا، بیله‌سین ائششه‌ک نوختاسیلا آخورا باغلایین."
عبدالله مستوفی آذربایجان ایالتینین باش ناظیری دئییر:
آذربایجانلی‌لار تورکدورلر، یونجا یئییب مشروطه آلدیلار؛ ایندیسه سامان یئییب ایرانی آباد ائده‌رلر"

سئید جعفر جوادزاده خلخالی یا سئید جعفر پیشه وری، ریضا خانین گئتمه‌سیله اؤزگور اولوب قلمیله موباریزه‌سینه داوام ائتدیریر. "حزب توده"-نین 53 نفرلیک باش یؤنه‌تیجی‌لریله دوستاق اولان چاغلاریندا ایلگیله‌ندیگینه گؤره و اؤز خالقیندان اولان آنلاییشینا گؤره توده حیزبیله دئییل آذربایجان دئموکرات فدایی‌لری اؤرگوتونده چالیشیر. فدایی آدینی و موباریزه سیمگه‌لرینی ستارخان حرکاتیندان آلاراق بو حرکاتی یئنی‌دن دیریلتمه‌گه باشلاییب شهریورین 12-سی آذربایجان دئموکرات فیرقه‌سینی تشکیل ائدیر. فیرقه‌نین قورولماسیلا بیرگه توده حیزبی بوتون قوروملارینی آذربایجاندا قاپادیر. بیر هفته شهریورین 12-سیندن سونرا 19 شهریور 1324 ده تبریزین "شیر و خورشید" سالونوندا دانیشیب فیرقه‌نین اساسلارینی تاساریلاییب اونون قورونولماسینی ایسته‌ییر. بئله‌جه بو قونولارا توخونور:
1- آذربایجانین فئدئرالیغینی قورویوب دونیا سه‌وییه‌سینده تانیملاماغی
2-ایالتی و ولایتی انجمن‌لرین تشکیل ائدیلمه‌سی
3- آذربایجانین آباد ائدیلمه‌سینه چابا گؤسترمه‌ک
4- دؤولت سه‌وییه‌سینده ساتقین امه‌کچی‌لر (کارمند) ایله قارشیلاشماق
5- میللی بودجه‌نین تنظیم ائدیلمه‌سی
6-میللی قوشونون تشکیل ائدیلمه‌سی
7- گئنل ائیتیم سیستئمینین موفته اولاراق ایشه باشلاماسی و آذربایجان تورکجه‌سینین اجباری اولماسی و بیلیم یوردونون تیکیلمه‌سی
8- صنعت و تیجارتین آذربایجاندا گئنیشلنمه‌سی
9- یاسالار چرچیوه‌سینده اکینچی‌لر و یئر یییه‌لری آراسیندا چاتیشمازلیقلار و ایختیلافلارین چؤزولمه‌سی
10- یول دوزه‌لدیب وار اولان یوللاری دا تعمیر ائدیب اونلارین توسیعه‌سی
11- یییه‌لری قاچاق اولان یئرلری اکینچی‌لر آراسیندا بؤلونمه‌سی و اکینچیلیک بانکینین گوجله‌ندیریلمه‌سی
12- ایشسیزلیک ایله موباریزه

سئید جعفر پیشه‌وری‌نین مرامنامه‌سی تئهراندا قبول اولونماییر؛ سرتیب درخشی آذربایجانین لشکر 3 باشقانی سیلاحسیزلانما فرمانی‌نی (دستور خلع سلاح) آذربایجان اوردوسونا صادیر ائدیر. 1324 آذرین ییرمی بیری آذربایجانین میللی حؤکومه‌تی بیر فئدرالیته سیستئمینه دایاناراق تئشکیل ائدیلیر.
بیر ایل ایچه‌ریسینده یئنیدن آذربایجان نفس چکیب اوزه گولمه‌گه باشلاییر. میللی حؤکومت تام گوجویله بیر چوخ بؤیوک باشاریلارا ایمضا آتماغا باشلاییر:
1- خیاوانلار آسفالت اولوب یئنی خیاوانلار دوزه‌لیر 
2- تبریزده باغ و یاشیل آلانلار تیکیلمه‌گه باشلانیلیر بو ایشله خالقین آراسیندا ایشسیزلیک اورانی‌دا دوشمه‌گه باشلاییر
3- خالق ایچینده گونده‌لیک یئییله‌ن ارزاقین ده‌یری یئندیریلیر (باهالیقلا موباریزه)
4- سو یئتیرمه سیستئمی دوزنله‌نیر
5- گئنل بهداشتا اؤزه‌ن گؤسته‌ریلیب خسته خانالار و درمانخانالار ایجاد اولونور
6- ساوادسیزلیق لا موباریزه ائدیلیر؛ آذربایجان تورکجه‌سی رسمی دیل سئچیلیر، تبریزده اوچ فاکولته ایشه باشلاییر: اکینچیلیک، طیب، ائیتیم و اؤیره‌تیم
7- ایلک اولاراق قادینلارا سس وئرمه حاققی وئریلیب اونلاریدا توپلومسال ایشلرده گئنیش شکیلده ایشتیراک ائتدیریرلر
8- ایشچی‌لرین دوروملاری یاخشیلاشیر
9- ایلک اولاراق بیر حالدا تیاترو و سیناما ایشه باشلاییر کی ایشچی‌لر ده بئلنچی یئرلره یول تاپا بیلیرلر
10- ایلک اولاراق فیرقه رادیوسو ایشه باشلاییر و خالق رادیو دالغالاریلا آرازین سینیرلارینی اینتیزاعی اولاراق آشا بیلیب موغاماتی سئوه سئوه دویورلار
11- ایشچی‌لر بیمه اولورلار
و...
آذربایجان خالقی اؤ موقددراتینی اؤزو تعیین ائتمه‌ک حاققینی قولانماق ایسته‌ییردی. ان موترققی ایشلریندن بیریسی آذربایجان کوردلر، ائرمنی‌لر و آسورو لاری کیمی قئیر تورک ائتنیک‌لرینی ده یییه‌له‌نه‌رک اونلارا دا ائتنیک حاقلارینی وئرمیشدیر. آنجاق مرکزی دؤولت بو گلیشمه‌لره ساخلاشا بیلمه‌دی؛ قوام ایله ایستالین ال آلتی آل وئرلرائله‌دیرلر. ایران – ساوئت آراسیندا نفتی موقاویله باغلاندی. تام آنلامیدا دئسه‌ک آذربایجان سویوق ساواشین قوربانی اولدو. آذربایجانین ایچه‌ریسینده جاسوسلار شبکه‌سی تشکیل وئریلیب میللی حؤکومت اؤز ایچه‌ریسیندن چؤکدورولمه‌یه یؤنه‌لدی. بیر ایل عؤمور ائده‌ن آذربایجان میللی حؤکومتی آمریکالی ژئنرال " شوارتسکوپف"-ون نیظامی پیلانیلا مرکز اوردونون سیلاحلیلارینین هوجومو اساسیندا داغیلیب بئله‌لیکله 1325-ینجی ایلین آذر آیی‌نین 21 فاجیعه‌سی یاشانیلدی.2500 نفردن چوخ آذربایجانین آیدین ضیالی‌سی موحاکیمه‌سیز آسیلدی. 20 میندن چوخو اوزون موددتلی حبسه محکوم اولوندو او جومله‌دن صفرخان قهرمانیان 32 ایل دوستاقلاناراق آذربایجان خالقینین دیره‌نیش سیمگه‌سینه چئوریلدی. 70 مین نفردن آرتیق سورگونده یاشاماغا معروض قالیب اؤز دوغما یوردلارندا دیده‌رگین دوشدوله‌ر. آذرین 26-سی بوتون تورکجه کیتابلار توپلانیلیب اودا چه‌کیلدی و بو ایشلریله اؤز ایچ چیرکینلیکلرین تام آنلامیندا گؤسته‌رمه‌گه باشلادیرلار.
بوتون بو اویلایلارا باخمایاراق بیله فیرقه‌نین ایدولوژیک موخالیفلریده آذربایجاندا گئدن گلیشمه‌لری دانا بیلمه‌ییب اؤز حئیرتلرینی هئچ واخت گیزله‌ده بیلمه‌دیرلر.
غلام حوسئین ساعدی یازیر: " .... کلاس چهارم ابتدایی قصه ماکسیم گورکی توی کتاب ما بود، قصه چخوف توی کتاب ما بود، مثال های ترکی و شعر صابر، شعر میرزا علی معجز ... همه اینها توی کتاب ما بود و در آن دوره از تحصیل من کیف می کردم که آدم هستم و این چیزها را می خوانم ."

سونوندا بو ایکی باشلی گونو، بوتون آزاده اینسانلارا هم قوتلو اولسون دئییب همده باش ساغلیغی وئریره‌م. کئشکه بیزلره شهیدلریمیزین یوللارینین دوغرو داوامچی‌سی اولا بیله‌ک.
آرتیرمالی بو کی سئید جعفر پیشه‌وری 1326-جی ایلین تیر آیی‌نین 20 سی بیر ساختا تصادوف اولاییندا دونیاسین ده‌ییشدی. ایندیسه باکی‌نین فخری مزارلیغیندا دینجه‌لمه‌کده‌دیر. یولو گئدرلی اولسون.



قایناقلار:

گذشته چراغ راه آینده است
پیشه وری ، آخرین سنگر آزادی 
آذربایجان دئموکرات فیرقه سی
شهریورین اون ایکیسی
پیشه‌وری‌نین خاطیره‌لری
آژیز و آذربایجان درگی‌سی
از زندان رضا خان تا صدر فرقه دموکرات اذربایجان
از تخلیه تبریز تا مرگ پیشه‌وری
ایران بین دو انقلاب

  • حامید مورسلی

بوگون تاریخ صحیفه‌لرینده شئیخ محمد خیابانی‌نین شهادتی‌نین ایل دؤنومونه آداقلانیب.

محمد خیابانی 1259-جی گونش ایلینده گونئین (شبسترین) خامنه آدلی کندینده آنادان اولدو. ایلکین تحصیلاتی آلدیغیندان سونرا فقه و نجوم کیمی بیلگیلری ابولحسن انگجی و میرزا عبدالعلی دن اؤیرنمه‌یه باشلاییب سونرا اؤیرتمه‌نلیگه مشغول اولدو.
گونش ایلینین 1285 ایلینده مشروطه حرکاتینین اوغورا ساری یاناشمالاریلا بیرگه شئیخ محمد خیابانی‌نین ده یاشامیندا درین ائتکی‌لر بیراخیب اونو یئنی بیر آشامایا سوره‌کله‌دی. همین دؤورده تبریزین حیصارلانماسیندا اونون مودافیعه‌سینده درین روللار اوینادی .همین او دؤنه‌ده ایران آدلانان اؤلکه‌نین دوروملاری روسیا ، انگیلیستان و آلمانیا کیمی اؤلکه‌لرین موداخیله‌سیله چوخ پوزقون و دارماداغین ایدی.
محمد علی شاهین تاختدان دوشمه‌سیله یاناشی شئیخ محمد خیابانی 30 یاشیندا آذربایجان ایالتینین نوماینده‌سی کیمی مجلس شورای میللی‌یه یول تاپدی. ایکینجی مجلیس‌ده روسیانین اولتیماتومونا قارشی چیخدی و اینگیلیستانلا وثوق الدوله آراسیندا اولان سؤمورگه‌چی 1919 آدلی قراردادلا موباریزه‌یه باشلادی. ایراندا اولان سیستئمین بوتون آخسارلیقلارینی دویوب مرکزی حؤکومتین چیخارسیزلیغینا گؤره؛ ایراندا تمل بیر ایچ یاپیلارینین دییشمه‌سینه باشلایب جان آتدی. بوتون سؤمورگه‌چیلیک سیاستینه قارشی ایدی و ائشیکدن گله‌ن اللری قیرماغا چالیشیردی. بو اوزدن قاجار حاکیمیتی 1919 میلادی قراردادین قبول ائتدیگینده، تبریزده قیام ائله‌ییب و آزادیستان آدلی بیر جنبشین تملین قوردو.
 1299-
جی گونش ایلینین فروردین آیی‌نین 17سی تبریزین بوتون قوروملار و سازمانلارین اله کئچیدیب شهری الینه آلدی، جمهوری آزادیستان آدلی حؤکومتی 5 آی آیاقدا قالا بیلیب تام گوجویله باسقیلارین قارشیسیندا دیره‌ندی. آنجاق بیر اؤز آداملاری و ایچه‌ریسیندن خیانت اساسیندا مرکزی دئولتین قزاخلاری شهری یئنیدن اله کئچیرده بیلدیلر کی سونونودا آزادیستان قیامی سینیب داغیلدی.
1299-
جی گونش ایلینین شهریور آیی‌نین 22-نجی گونونده قزاقلار مخبرالسطنه‌، مشیرالدوله‌نین گؤندردیگی اؤزل شخصین فرمانیلا شئیخ محمد خیابانی‌نی شهادته یئتیریب قیسادا اولسا بیر چالیشقان و دولو آلچاق اوجالی حیاتینا سون قویدولار. تبریزده حمزه آدلی مزارلیقدا تورپاغا تاپیشیریلدی ،آنجاق سونرالار او مزارلیق مکتبه چئویریلدیگینده اؤز عاییله‌سی وریندن تبریزدن تئهرانا کؤچورولدو؛ ایندی ده کی وار ستار خانین مزارینین بیر نئچه مئتیر آرالیغیندا تورپاغا تاپیشیریلیب.آنجاق نه یازیق کی هئچ بوگونده او بؤیوک اینسانین دیه‌ری قدر ارزیش وئریلمیر و بوگون اولان مزارینادا هر بیر یؤنویله سایقیسیزلیق ائدیرلر ! 

*
آرتیرمالی بو کی شئیخ محمد خیابانی اؤزون ایسلامچی بیر دئموکرات تانیملادیردی.

  22
 
شهریور 93

  • حامید مورسلی

"تورکلر سیزه توخونمادان سیز اونلارا توخونمایین نیه کی منیم اوممتیمین قوروجوسو اونلار اولاجاقلار" پئیغمبر افندیمیز.

دوستلاریمین بیری واریدی، همئشه دئیه‌ردی بیز تورک‌لر تاریخ بویو هئچ کیمسه‌یه هجوم آپارمامیشیق؛ تورپاقلارینا یا ناموسلارینا اؤز میللی کولتوروموزدن آسیلی اولاراق سایقیسیزجاسینا یاناشمامیشیق، اونلارین وارلیقلارینا ال دولاماق ایسته‌مه‌میشیک، آنجاق زامانی گلیب اونلار (بیزلره قارشی اولانلار) بیزه یورویوش یاپیب بیزی محو ائتمه‌گه چالیشیبلار . بئلنچی دوروملاردا بیزیم میللت یئنه بیر-بیریله بیرلیک ائدیب دوشمنی یئرینده اوتوردوبلار. بیز تورکلر بیزه توخونمایان کیمسه‌لریله ایشیمیز اولماییب اولماز آنجاق بیزه ساتاشانلارین لاییق اولدوقلاری قده‌ر جاوابلارین وئرمیشیک. 
سانال اورتاملاردا تورکلره قارشی اولانلار بیر بیریسیله دوشمن اولسالاردا بئله اورتاق دوشمنلرین تورکلر اولدوغونو ساندیقلاریناگؤره بیرله‌شیب بیزلری پان‌تورک آدیلا سوچلاییرلار. منجه تام آیدینجاسینا بو چیرکین سایقیسیزلیقلار و سوچلامالارلا گئت گئده بؤیوک بیر آیریمجیلیغا ایمضا آتیر؛ من تام ایزوله و بئلنچی قونولارا قاتیلمایان یا قاتیلماق ایسته مه‌ین یا هئچ فرقینده بئله اولمایان یولداش و تانیشلاری گؤرورم کی تام جیدییتله اونا تای داورانیشلارا تپکی گؤسته‌ریرلر !
سایقیسیزلیک ائدنلرینده أللرینه دؤنوم آغینا بوزونا باخمادان گؤزلرین یوموب آغیزلارین آچیرلار و تورک اولان کیمسه اولور اولسون بیر سوچ آدینا اونلاری سوچلاییب ایفاده‌لرینین سونونا بیر پانتورک یاپیشدیریرلار ! بئله‌جه همین ایزوله اینسانلاریمیزدا دا آز دا اولموش اولسا میللی دویغو یئنیدن جانلانیرو بئینینده اورتاق دوشمانین دوغروجاسینا تانیا بیلیر.
هردن بو سایقی‌سیزلیقلارا ناراحات اولماق یئرینه سئوینیرم، بلکه بئله اولا بو میللت اؤز وارلیقلارینی منیمسه‌ییب اونلارین قوروماغینا چابا گؤستره‌لر.

  • حامید مورسلی